ДАВРИ НАВБАТИИ МУЗОКИРОТИ МАРЗИИ ТОҶИКИСТОНУ ҚИРҒИЗИСТОН БЕНАТИҶА АНҶОМ ЁФТ
Аз 25 феврал то 3 марти соли 2024 дар шаҳри Бодканди Қирғизистон мулоқоти навбатии гурӯҳҳои топографӣ ва корӣ оид ба масъалаҳои ҳуқуқии ҳайатҳои ҳукуматӣ оид ба муайянкунӣ ва аломатгузории сарҳади давлатии ии Тоҷикистону Қирғизистон баргузор гардид. Аммо бо вуҷуди як ҳафта давом кардани музокираҳо, тавре ба назар мерасад, ин даври музокирот бидуни кадом натиҷае анҷом ёфтааст, зеро дар иттилоияи ниҳоие, ки ҳарду ҷониб бо мазмуни ҳамсон нашр карданд, чизе дар бораи муайян кардани қитъаҳои марзӣ ва имзо протокол дар бораи натиҷаҳои мулоқот гуфта нашудааст.
Дар иттилоияи расмӣ бо забони хушки протоколӣ танҳо гуфта шудааст, ки “ҷонибҳо оид ба таъйини гузариши хати сарҳади давлатии Тоҷикистон ва Қирғизистон дар қитъаҳои боқимонда пешниҳодҳои худро мубодила намуданд. Дар мавриди идома додани кор дар мулоқоти навбатӣ, ки дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор мешавад, тавофуқ ба даст омад”.
Дар иттилоияи нашркардаи ҷонибҳо ҳамчунин таъкид шудаааст, ки “вохӯрӣ дар фазои дӯстӣ ва ҳусни тафоҳум баргузор шуд”.
Дар 5 моҳи охир, дар пайи як силсила музокироти пурмаҳсул пиромуни марзи Тоҷикистону Қирғизистон ин нахустин музокироте буд, ки ягон натиҷа новард. Дар даври қаблии музокирот, ки аз 11 то 18 феврал дар шаҳри Бӯстони Тоҷикистон гузашт, ҷонибҳо ҳамагӣ 1,11 километри марзро мушаххас карда буданд. Ин ду даври охири музокираҳо нишон медиҳад нишон медиҳад, ки навбати баррасии қитъаҳои аз ҳама мушкил расидааст ва зоҳиран минбаъд тарафҳо дар амри ташхис ва аломатгузории хатти марз бо душворӣ ва кундӣ пеш хоҳанд рафт.
То имрӯз аз 987,6 километри марзи Тоҷикистону Қирғизистон алакай беш аз 890 километраш муайян карда шуда, ҳамагӣ 97 километри дигари ин марз муайянношуда боқӣ мемонад. Қаблан, рӯзи 8 феврали соли 2024 Ориф Хоҷазода, раиси Кумитаи замин ва геодезии Тоҷикистон, дар нишасти хабарии ин кумита гуфт, дар давоми соли 2023 боз 169 километру 480 метр аз қитъаҳои баҳсии марзи Тоҷикистону Қирғизистон муайян карда шуда, дар умум алакай 889 километру 450 метри марзи Тоҷикистону Қирғизистон мувофиқа карда шудааст.
Ҳарду ҷониб аз гуфтани ҷузъиёти музокироти марзӣ ва инки пешрафтҳои ахир дар амри таъйин ва аломатгузории ин мушкилтарин марз дар Осиёи Марказӣ дар асоси чӣ гузаштҳое аз тарафи ҷонибҳо ба даст омадааст?, худдорӣ мекунанд. Махфӣ гузаштани музокироти марзӣ мардумро, ба хусус сокинони манотиқи наздимарзиро дар ҳоли нигаронӣ нигоҳ медорад.
Музокироти марзӣ байни Тоҷикистону Қирғизистон баъди чандин соли рукуд тоза аз моҳи октябри соли 2023 якбора суръат гирифт ва дар 4 моҳи охир ду ҷониб тавонистанд алакай 192 километр қитъаҳои баҳсии марзро мушаххас кунанд.
Раисиҷумҳури Қирғизистон Содир Ҷабборов моҳи декабри соли 2023 изҳор дошт, ки Бишкек ва Душанбе алакай дар баҳори соли 2024 музокироти марзиро ба поён хоҳанд расонд. Ҷониби Тоҷикистон ин хушбинии ҷониби дигарро мустақиман тасдиқ ё рад накардаст, вале рӯзи 10 январи соли 2024 вазири корҳои хориҷии Туркия Ҳоқон Фидон дар Душанбе дар пайи мулоқоташ бо президенти Тоҷикистон ва бо такя ба суханони Эмомалӣ Раҳмон хабар дод, ки созишномаи ниҳоии таъйину аломатгузории марзи Тоҷикистону Қирғизистон алакай моҳи марти соли 2024 ба имзо мерасад. Фидон гуфт, “умедворем, ки Тоҷикистону Қирғизистон моҳи март ба баҳсҳои марзии худ нуқта гузошта, ба сӯи амнияту субот дар минтақа қадами бузурге бигузоранд”.
Бо гузашти беш аз 30 сол аз суқути СССР, аз 970 км марзи Тоҷикистону Қирғизистон то чанд моҳи пеш танҳо чизе бештар аз 600 километраш таъйин ва аломатгузорӣ шуда буд. Дар қитъаҳои баҳсӣ, ки асосан дар марзи ноҳияҳои Бодканду Лайлаки вилояти Бодканди Қирғизистон бо ҷамоатҳои шаҳри Исфара ва ноҳияи Ғафурови вилояти Суғди Тоҷикистон ҷойгир шудаанд, ҳар сари чанд вақт бар сари обу замину чарогоҳу роҳ муноқишаҳо рух медиҳанд. Ин муноқишаҳо баъзан ба тирпаррониҳо мепечанд ва боиси ҳалокати мардум аз ду тараф мешаванд.
Дар солҳои 2021 ва 2022 дар натиҷаи задухӯрдҳои мусаллаҳона дар марзи ду кишвар наздики 200 нафар кушта шуда, беш аз 700 нафар аз ҳарду ҷониб захмӣ шуданд.
Аз ҷумла дар муноқишаи хунини рӯзҳои 14-17 сентябри соли 2022 дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон аз ду тараф беш аз 140 нафар кушта ва наздики 450 нафар захмӣ шуданд. Ин даргириҳо хунинтарин муноқиша дар таърихи муноқишаҳои марзии тамоми Осиёи Марказӣ баъд аз суқути Иттиҳоди Шӯравӣ дониста мешавад.
Ёдовар мешавем, Қирғизистон аз моҳи майи соли 2021 марзашро бо Тоҷикистон пурра баста аст. Дар аввал “мубориза бо коронавирус” ҳамчун баҳонаи расмии бастани марз гуфта мешуд, вале баъдан роҳбарони Қирғизистон чандин бор гуфтанд, ки марз бо Тоҷикистон танҳо баъди пурра ҳал шудани мушкилоти марзӣ бо ин кишвар кушода хоҳад шуд.
