Таърих

ДОДГОҲИ ОЛИИ ӮЗБЕКИСТОН ҚӮРБОШӢ ИБРОҲИМБЕКРО САФЕД КАРД

Додгоҳи олии Ӯзбекистон рӯзи 25 август, дар пешорӯи Рӯзи ёдбуди қурбониёни таъқибот, ки дар Ӯзбекистон 31 август аст, 115 нафареро, ки солҳои 20 ва 30-юми асри гузашта аз ҷониби режими сталинӣ маҳкум ба қатл шуда буданд, сафед кард. Дар байни онҳое, ки бегуноҳ эълон шуданд, қӯрбошӣ Иброҳимбек Чақабоев низ ҳаст, ки оштинопазиртарин фармондеҳи нирӯҳои муқовимати зидди давлати Шӯравӣ шумурда мешуд. Ин нирӯҳои муқовимат тавассути пропагандаи Шӯравӣ бо номи “босмачӣ” низ маъруфанд.

Иброҳимбек, ки аз лақайҳои Эсанбой буд, қариб тамоми солҳои 20 ва авоили солҳои 30 дар қаламрави Тоҷикистон ба зидди Артиши Сурх ҷангида, баъди асир афтоданаш ба Тошканд бурда шуд ва дар ҳамон ҷо парронда шуд.

Додгоҳи олии Ӯзбекистон  қарори ахиран дар бораи сафед кардани Иброҳимбек ва 114 нафари дигарро, ки дар се парванда мегузаштанд, “тантанаи адолат” номид.

Исми фармондеҳи аз ҳама бузурги “босмачиён” дар ҳоле сурат гирифт, ки дар ҷомиа, бахусус дар ҷомиаи Тоҷикистон то кунун баҳсҳо пиромуни нақши ин нирӯҳои муқовимат дар таърихи Осиёи Миёна идома дорад. Бархе онҳоро муборизони роҳи истиқлолият ва ҳимоят аз дину имон мешуморанд, бархеи дигар бар инанд, ки “босмачиён” як тӯдаи роҳзан буд, ки халқро азоб медоданд ва тарафдорони давлати Шӯравиро бераҳмона мекуштанд.

Дар Тоҷикистон дар мавриди сафед кардани “босмачиён” то имрӯз ягон иқдоми ҳуқуқӣ сурат нагирифтааст. Дар китобҳои таърих низ онҳоро асосан бо рангҳои манфӣ инъикос мекунанд.

Власти Узбекистана реабилитировали курбаши Ибрагимбека

ИА «Фергана»

Ибрагимбек Чакабаев, больше известный как курбаши Ибрагимбек, реабилитирован. Решение об этом Верховный суд Узбекистана вынес на открытом заседании 25 августа.

Ибрагимбек считался наиболее крупным лидером басмачества на территории современных Узбекистана и Таджикистана, а также в Афганистане, говорится в Википедии. «Это имя более десяти лет держало в напряжении Красную Армию и власти Таджикистана и всей Средней Азии. В судьбе этого человека отразилась сложная и противоречивая история народов Средней Азии. В Таджикистане, Узбекистане, Афганистане Ибрагимбек для кого-то — презренный бандит, жестокий и безграмотный дикарь. Другие произносят его имя с восхищением, гордятся им как национальным героем, долгие годы в одиночку воевавшим с непобедимой Красной Армией», — писал историк Камолудин Абдуллаев в опубликованном «Ферганой» материале «История в лицах. «Наполеон из Локая» (часть 1часть 2).

Вместе с Чакабаевым были реабилитированы еще 114 человек, репрессированных в 1920-1930 годах. Их имена содержались в материалах 6 уголовных дел, которые ВС получил в феврале 2021 года от республиканской рабочей группы, созданной в октябре 2020 года для организации работы по глубокому изучению жизни и деятельности жертв репрессий и увековечению их памяти.

Было установлено, что в делах репрессированных отсутствовали стенограммы судебного заседания и приговоры, в них были обнаружены только выписки из стенограмм трехсторонних заседаний ОГПУ (Объединенного государственного политического управления) при Совете народных комиссаров СССР – так называемых «троек».

Среди реабилитированных – 92 человека, проходящих по делу джадида, министра просвещения Туркестанской автономии Носирхона туры (Насырхан Тюря Саид Камальхон Тюряев). В материалах дела говорится, что все фигуранты поначалу отрицали предъявленные им после ареста обвинения, но позже под принуждением дали признательные показания. Согласно выписке из протокола внесудебного заседания «тройки» ОГПУ от 27 октября 1930 года, несколько фигурантов были расстреляны, большинство отправлено в концлагеря на сроки от года до десяти лет, десять человек освобождены из заключения с учетом срока, проведенного в заключении до заседания «тройки».

16 человек были объединены в рамках дела Ибрагимбека Чакабаева. Их дела в суде не рассматривались, приговора или постановления суда нет, есть лишь отрывок из заявления ОГПУ от 13 апреля 1932 года. Все 16 фигурантов были расстреляны.

По третьему уголовному делу проходили четыре человека – Осман Терегулов, Александр Юнгеров, Искандар Муратов, Загидулла Гайнулин. 18 ноября 1922 года Верховный революционный трибунал на чрезвычайной сессии Хорезмской Республики приговорил их к расстрелу.

Еще по трем уголовным делам проходили Латиф Даминов, Гафур Султанов и Кивам Каримов. Султанов был приговорен к расстрелу в октябре 1930 года, Даминов и Каримов – в октябре 1938-го.

Полный список реабилитированных доступен на сайте Верховного суда. День памяти жертв репрессий в Узбекистане отмечается 31 августа.

АДОЛАТ ТАНТАНАСИ

Мустақиллик йилларида тарихий адолатни тиклаш, мустабид тузум даврида ноҳақ айбланган, кўз кўриб, қулоқ эшитмаган қийноғу азобларга дучор этилган ва ҳаётдан мосуво этилган аждодларимизнинг номини оқлаш, хотирасига муносиб ҳурмат бажо келтириш йўлида беқиёс ишлар амалга оширилди.

Энг муҳими, бу эзгу ва савоб ишлар изчиллик билан давом эттирилмоқда.

Хусусан, Президентимизнинг 2020 йил 8 октябрдаги “Қатағон қурбонларининг меросини янада чуқур ўрганиш ва улар хотирасини абадийлаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармойиши қабул қилинганини алоҳида таъкидлаш жоиз.

Фармойишнинг ижросини таъминлаш мақсадида қатағон қурбонларининг меросини янада чуқур ўрганиш, уларнинг хотирасини абадийлаштириш ишларини ташкил этиш ва мувофиқлаштириш Республика ишчи гуруҳи ва қатағон қурбонларининг номларини тиклаш ва хотирасини абадийлаштириш бўйича “Йўл харитаси” тасдиқланди.

Йўл харитасининг 5-бандида қатағон қурбонларининг номларини аниқлаш борасида изланишлар кўламини кенгайтириш учун масъулларга вазирлик ва идораларнинг идоравий архивларидан фойдаланиш имкониятини яратиш масаласи белгиланган.

Йўл харитасининг 10-бандида илмий-тадқиқот ишларини амалга ошириш жараёнида аниқланган, айрим сабабларга кўра реабилитация қилинмай қолиб кетган қатағон қурбонлари номларини оқлаш юзасидан белгиланган тартибда таклифлар киритиш белгиланди.

Қатағон қурбонларининг реабилитацияси бўйича масала ўрганиб чиқилди ҳамда Республика ишчи гуруҳига таклифлар кўриб чиқиш учун юборилди.

Бундан ташқари, Олий суд раисининг 2021 йил 9 февралдаги Фармойишига биноан, муайян сабабларга кўра реабилитация қилинмай қолиб кетган қатағон қурбонларининг номларини оқлаш ва уларнинг хотирасини абадийлаштириш масалалари бўйича ишларни амалга ошириш мақсадида ишчи гуруҳи тузилган.

Шунингдек, Қатағон қурбонлари хотираси давлат музейи директори, республика ишчи гуруҳи аъзоси Б. Ҳасанов томонидан 2021 йил 7 январь куни мустабид совет тузуми даврида қатағон қурбони бўлган ва ҳозирги кунга қадар оқланмаган шахсларнинг рўйхати тақдим қилинган.

Мазкур шахсларнинг етти нафарига нисбатан жиноят ишлари Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизматининг архивида сақланаётганлиги аниқланиб, жиноят ишлари чақиртирилган.

Олий судга 2021 йил 24 февралда 115 нафар шахсга нисбатан 6 та жиноят иши келиб тушган бўлиб, ишчи гуруҳи томонидан ўрганиб чиқилган.

Мазкур жиноят ишларида суд мажлиси баённомаси ёки суд ҳужжатлари (ҳукм ёки бошқача қарор) мавжуд эмаслиги, ишларда фақатгина ОГПУнинг учлик мажлиси баённомасидан кўчирма борлиги  аниқланган.

Жумладан:

  1. Носирхон тўра (Насырхан Тюря Саид Камальхон Тюряев) ва бошқаларга оид (92 нафар шахсга нисбатан) жиноят иши юзасидан.

1930 йил 27 октябрдаги суддан ташқари ОГПУнинг учлик мажлиси баённомаси кўчирмасига кўра:

Мансурбай Ширгазиев, Мат Ибрагим Урунбаев, Джурабай Кары Мир Исхаков, Тохтасун Балтабаев, Хамра Ходжа Малля Ходжаев, Аббасхан Кары Азиз Ходжаев, Халмирза Умурзаков, Ходжибай Абдубаев, Акрамхан Тюря Малля Ходжаев, Мухамадиев Ахмадша, Хасанбай Рустамов, Абду Гани Садыкбаев – Ўзбекистон ССР ЖКнинг 78, 14-78 ва 67-моддалари билан отиб ташланган;

Абдужалил Маматшаев, Мулла Фазыль Бабамухамедов, Мулла Нугман Каримов, Мулла Сабит Ташматов, Мадат Бабакулов, Раимбай Урумбаев, Мулла Усман Кары Дадабаев, Юлдашев Мулла Таджибай – 10 йил муддатга концлагерда озодликдан маҳрум қилинган;

Мулла Исраил Садыкбаев, Мама Закир Шукурбаев, Мулла Турды Аширматов, Абдухалил Абдуразаков, Мухамед Садык Махмудбаев, Алляхан Абдулла Ходжаев – 8 йил муддатга концлагерда озодликдан маҳрум қилинган;

Хасан Хан Насырхан Тюряев, Абдулла Кары Катта Шейхов – 6 йил муддатга концлагерда озодликдан маҳрум қилинган;

Курбанбай Юсупбаев, Мулла Джурабай Бачебаев, Имам Али Касымбаев, Мамед Али Саид Муратов, Ахмед Али Саид Муратов, Дамулладжан Абулкасымов, Мулла Алихан Азизбаев, Абдул Ахад Нишанбаев, Сайдулла Максудов, Дада Ходжа Аппак Ходжаев, Мат Ибрагим Баратбаев, Мулла Абдулхай Кары Дадабаев, Зикрия Ходжа Акрамханов, Абдухалык Абдугафаров – 5 йил муддатга концлагерда озодликдан маҳрум қилинган;

Ходжам Берды Мадаминов, Каримбай Саидбаев, Рахматулла Абду Вахабов, Аскар Али Абдувахабов, Абдурахман Тапильдыбаев, Мухамедша Каноатшаев, Тюрябай Кадыркулов, Хашимбай Хакимбаев, Мамарасуль Тюрябаев, Ата Мирза Абдурахимов, Мулла Абдукадыр Мамад Каримов, Пайзыбай Усманов, Саидбай Устабабаев, Нуретдин Кары Асадуллаев, Мулла Аскар Назарматов, Сайфетдин Кары Абдужалилов, Бахрам Максудов, Инамджан Кары Мухамед Аминов, Абдулладжан Кары Мадраимов, Мулла Ахмад Али Абду Фаттахов, Балтабай Уразалиев, Мулла Мумин Рустамов – 3 йил муддатга концлагерда озодликдан маҳрум қилинган;

Исакджан Алибаев, Исаметдин Ходжи Нурмамедов, Мулла Мамаджан Карабаев – 2 йил муддатга концлагерда озодликдан маҳрум қилинган;

Нур Мухамед Устабабаев, Барат Узакбаев, Абдулладжан Мадали Ходжаев, Дада Мирза Абдувахидов, Муетдинхан Шаидхан Ходжаев, Исанбай Уразбаев – 1 йил муддатга концлагерда озодликдан маҳрум қилинган;

Ходжихан Мулла Каримбаев, Дададжан Абул Касымов, Имамхан Мумин Ходжаев, Баба Мухамед Дададжанов, Шукурбай Шир Алиев, Абдулла Бай Мансурбаев, Халмамад Устабабаев, Илмиямин Юсупбаев, Узакбай Лолакариев, Акбар Ходжи Абду Вахабов – Ўзбекистон ССР ЖКнинг 58, 67, 78, 14-78-моддалари билан уларнинг ОГПУ учлик мажлисига қадар қамоқда сақланган вақтини ҳисобга олиб қамоқдан озод қилинганлар.

Мавжуд иш материалларидан аниқланишича, ушбу жиноят ишида айбланувчи тариқасида ўтган барча шахслар ҳибсга олингач, дастлаб айбловни инкор қилиб келган бўлса-да, сўнг тайзиқлар остида айбларига иқрорлик билдириб кўрсатув берганликлари сўроқ баённомасида ўз ифодасини топган, уларнинг ўртасида юзлаштириш ўтказилмасдан, фақат берган кўрсатувлари ишга тикилган.

  1. Ибрагимбек Чакабаев ва бошқаларга оид (16 нафар шахсга нисбатан) жиноят иши юзасидан.

ОГПУнинг 1932 йил 13 апрелдаги баённомасидан кўчирма мавжуд. Бироқ ОГПУнинг ҳукми мавжуд эмас.

1932 йил 13 апрелда Ибрагим бек Чакабаев, Абдукаюм Парваначи Улаев, Ишан Исахан Мансурханов, Алимардон Датхо Мухамедов, Сулайман Салахутдинов, Кур Артык Аширов, Мулла Нияз Парваначи Хакимов, Мулла Ахмад Бий Саидов, Ташмат Ходжа Бердиев, Азим Марка Астанакулов, Куганбек Ширалиев, Шахасан Иманкулов, Мирзакаюм Черов, Куган Кенджаев, Алят Палван Илъмирзаев, Ишан Палван Бахадур Задега оид жиноят иши ОГПУ томонидан кўриб чиқилиб, отиб ўлдириш тўғрисида қарор қабул қилинган.

Мазкур жиноят иши суд томонидан кўриб чиқилмаган, жиноят ишида суд ҳукми ёки баённомаси мавжуд эмас.

  1. Терегулов Осман Игматулович ва бошқаларга оид (4 нафар шахсга нисбатан) жиноят иши юзасидан.

Маъмурий сургун қилиш Комиссиясининг 1922 йил 5 мартдаги қарорига кўра, Терегулов Осман Игматулович, Юнгеров Александр Васильевич, Муратов Искандар Исхакович ва Гайнулин Загидлулла Гайдулоевич ЖК 60-моддасига асосан айбдор деб топилишиб, О. Терегулов – 3 йил концлагерда, А. Юнгеров 2 йил концлагерда жазо ўташи белгиланган;

И. Муратов ва З. Гайнулин жавобгарликдан озод қилиниб, Туркистон, Башкирия, Татаристон ва Кавказ Республикаларида яшаш ҳуқуқидан маҳрум қилинган.

Хоразм Республикаси фавқулотдаги сессияси Олий Революция Трибунали томонидан 1922 йил 18 ноябрь куни ЖК 40-моддасига асосан Терегулов Осман Игматулович, Юнгеров Александр Васильевич, Муратов Искандар Исхакович ва Гайнулин Загидлулла Гайдулоевич отишга ҳукм қилинган.

Ушбу ҳолатлар юзасидан жиноят ишлари алоҳида иш юритувга ажратилган.

  1. Даминов Латифга оид жиноят иши юзасидан.

СССР Олий суд ҳарбий ҳайъати сайёр судининг 1938 йил 15 октябрдаги ҳукмига кўра, Л. Даминов – отишга ҳукм қилиниб, мол-мулки мусодара қилиниши белгиланган.

1938 йил 15 октябрдаги маълумотномага кўра, Даминов Латифни отиш ҳақидаги ҳукм ижроси амалга оширилганлиги кўрсатилган.

  1. Султанов Гафурга оид жиноят иши юзасидан.

1930 йил 27 октябрдаги Марказий Осиё Бирлашган давлат сиёсий бошқармаси (БДСБ) Мухтор вакили қошидаги Учлик кенгаши қарори билан Ўзбекистон ССР ЖК 58-модда 2-қисми (қуролли тўдалар, совет ҳудудига қуролли қўзғолон ёки аксилинқилобий мақсадларда бостириб келиши) ва 59-модда 3-қисми (Чет эл давлатлари билан аксилинқилобий мақсадларда алоқада бўлиш) бўйича айбдор деб топилган ва отувга ҳукм қилинган.

  1. Кирамов Кивамга оид жиноят иши юзасидан.

СССР Олий суди ҳарбий ҳайъатининг 1938 йил 9 октябрдаги ҳукмига кўра, ЖК 58,64 ва 67-моддалари билан К. Кирамов отувга ҳукм қилиниб, барча мол-мулки мусодара қилинган.

Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ўринбосари томонидан юқорида кўрсатилган жиноят ишлари юзасидан тегишли тартибда Олий суднинг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатига протестлар келтирилган.

2021 йил 25 август куни ушбу жиноят ишлари Олий суд раиси ўринбосари Икром Муслимов раислигида ўтказилган очиқ суд мажлисларида кўриб чиқилиб, келтирилган протестлар қаноатлантирилди ва ЖПКнинг 83-моддасига асосан жами 6 та жиноят иши бўйича 115 нафар шахс оқланди.

Шу аснода адолат қарор топди, йиллар мобайнида юзага чиқмай келган ҳақиқат мусаффо осмонимиз узра тантана қилди. Бугунги мустақил ва обод ҳаётимиз йўлида фидокорона кураш олиб борган, ҳатто ўз жонини фидо қилган қатағон қурбонларининг пок номлари халқимиз қалбида мангу яшайди.

Агар Шумо шоҳиди ҳодисаи ҷолибе шудед, видео ва акс бигиред ва бо ин шумора ба “Бомдод” фиристед. Шумораи мо (WhatsApp, Viber, IMO, Telegram): +420 777 404 854

Назари Шумо чист?

Шарҳҳое, ки дар он таҳқиру дашном ва ё иттилооти дурӯғ бошад, нашр карда намешаванд!

Back to top button